สิ่งแวดล้อมศิลปกรรม
สิ่งแวดล้อม สามารถเป็นได้ทั้งธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น ตึกสูงระฟ้าไปจนถึงถนนลาดยางมะตอย ยอดภูผาสูงชันปะทะสายลม ล้วนแล้วแต่เป็นสิ่งแวดล้อมด้วยกันทั้งสิ้น ขึ้นอยู่กับว่า “สิ่งที่เราสนใจคืออะไร” โดยทั่วไปแล้วสิ่งแวดล้อมมักหมายถึงสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ (มนุษย์คือสิ่งที่เราสนใจนั่นเอง)
.
ตั้งแต่โลกได้ถือกำเนิดขึ้นผ่านการวิวัฒนาการมาหลายยุคสมัย ตั้งแต่ยุคที่เต็มไปด้วยเมฆดำปกคลุมทั่วฟ้า โลกทั้งใบเต็มไปด้วยน้ำยังไม่มีแผ่นดิน ยุคที่เริ่มมีผู้ผลิตถือกำเนิดขึ้น ยุคน้ำแข็ง ยุคไดโนเสาร์ จนกระทั่งมนุษย์ได้ถือกำเนิดขึ้น
.
มนุษย์ เริ่มค่อย ๆ วิวัฒนาการขึ้น มีการตั้งถิ่นฐานที่อยู่อาศัย เริ่มก่อไฟ ล่าสัตว์ หาพืชผักผลไม้ในป่า ต่อมาเมื่อมนุษย์เริ่มพัฒนาด้านภาษาเพื่อการสื่อสาร จึงเกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ก่อเกิดเป็นภูมิปัญญาเพื่อการดำรงชีวิตและสืบทอดพันธุ์กรรมและองค์ความรู้ต่าง ๆ จนในที่สุด ก็เริ่มสร้างสิ่งแวดล้อมของตนขึ้น
.
กว่าหลายพันปีที่มนุษย์ได้พัฒนาความรู้ เครื่องมือและสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ จนมาถึงยุคสมัยของเทคโนโลยีล้ำสมัย สิ่งเดิมที่เคยเกิดขึ้นในอดีตแต่มีคุณค่าทางศิลปะ จิตใจ ความรู้ ความรู้สึก สามารถเรียกในภาพรวมได้ว่า “ศิลปกรรม” และเมื่อศิลปกรรมอยู่รวมกันย่อมเกิดเป็นสิ่งแวดล้อมศิลปกรรม ซึ่งมีรายละเอียดดังต่อไปนี้
ศิลปกรรม ตามคำนิยามจาก คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (2559) หมายถึง “สิ่งที่มนุษย์สร้างหรือกำหนดขึ้นทั้งในอดีตและปัจจุบันด้วยความสามารถ สติปัญญา กำลังกาย กำลังใจ และได้รับการยกย่องว่ามีคุณค่าในทางศิลปวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ โบราณคดี และเทคโนโลยีศิลปกรรม ได้แก่ พระราชวัง วัง วัด ศาสนสถาน ศาล อนุสาวรีย์ ป้อม คูเมือง กำแพงเมือง อาคารที่มีคุณค่าทางสถาปัตยกรรม คลอง สะพาน ท่าน้ำ และแหล่งชุมชนโบราณ”
.
สิ่งแวดล้อมศิลปกรรม ตามคำนิยามจาก คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (2559) หมายถึง “สรรพสิ่งที่เป็นธรรมชาติและที่มนุษย์สร้างขึ้น รวมทั้งสภาพแวดล้อมที่อยู่ในพื้นที่โดยรอบแหล่งศิลปกรรมที่เป็นองค์ประกอบ และมีความสัมพันธ์เกี่ยวเนื่องกัน ทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อแหล่งศิลปกรรมนั้น ๆ ”
.
กล่าวอีกนัยหนึ่ง ศิลปกรรม คือ มรดกทางวัฒนธรรมของมนุษย์ ซึ่งในปัจจุบันมีความจำเป็นอย่างเร่งด่วนในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมศิลปกรรมเหล่านี้ไว้ เนื่องจากสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change) ที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน ส่งผลให้มีปริมาณก๊าซเรือนกระจกเพิ่มสูงขึ้นในชั้นบรรยากาศ ส่งผลให้เมื่อมีความชื้นในอากาศ เกิดการควบแน่นและกลายเป็นน้ำฝนตกลงมาจะมีฤทธิ์เป็นกรดที่กัดกร่อนแหล่งศิลปกรรม ทำให้มรดกทางวัฒนธรรมนี้ได้รับความเสียหาย
.
นอกจากนี้จากการดำเนินการกิจกรรมของมนุษย์ที่อาจเข้าไปรบกวนแหล่งศิลปกรรมเหล่านี้ ส่งผลให้ทัศนียภาพที่อยู่โดยรอบแหล่งศิลปกรรมได้รับความเสียหาย อาจทำให้เกิดเป็น ‘มลทัศน์ (Visual Pollution)’ โดยลักษณะผลกระทบทางด้านภูมิทัศน์หรือผลกระทบทางสายตาที่เกิดขึ้นต่อสิ่งแวดล้อมศิลปกรรม สามารถแบ่งออกเป็น 4 ลักษณะ ดังนี้
- การรบกวน (Disturbance) หมายถึง สิ่งก่อสร้างที่อยู่บริเวณมุมมองสำคัญของสิ่งแวดล้อมศิลปกรรม ทำให้เกิดความรู้สึกรบกวนเกะกะทางสายตาหรือรบกวนองค์ประกอบความงามที่สำคัญ
- การคุกคาม (Threaten) หมายถึง การที่สิ่งก่อสร้างปรากฏในตำแหน่งประชิดหรือใกล้เคียงกับสิ่งแวดล้อมศิลปกรรมหรือองค์ประกอบที่มีคุณค่าของสิ่งแวดล้อมศิลปกรรมส่งผลให้คุณค่าของสิ่งแวดล้อมศิลปกรรมลดลง
- การบดบัง (Obstruction) หมายถึง การที่สิ่งก่อสร้างใด ๆ บดบังมุมมองสำคัญของสิ่งแวดล้อมศิลปกรรม
- ความแปลกแยก (Alienation) หมายถึง การที่สิ่งก่อสร้างใด ๆ ก็ตามมีลักษณะที่แตกต่างไปจากคุณลักษณะทางภูมิทัศน์โดยรวมของสิ่งแวดล้อมศิลปกรรม ส่งผลให้เกิดความแปลกแยกหรือขาดความกลมกลืนของภูมิทัศน์โดยรวมของสิ่งแวดล้อมศิลปกรรม
.
จากที่กล่าวไปแล้วข้างต้น สิ่งแวดล้อมศิลปกรรม เป็นสิ่งแวดล้อมหนึ่งของมนุษย์ที่เราต้องร่วมกันดูแลรักษาและอนุรักษ์ไว้ให้คงอยู่สู่คนรุ่นถัดไป
.
.
HiddenChess เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.
- คู่มือแนวทางการจัดการ สิ่งแวดล้อมศิลปกรรมเพื่อลดผลกระทบด้านภูมิทัศน์. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : ห้างหุ้นส่วนจำกัด เรือนแก้วการพิมพ์.
รัฐรวี อุสาวัฒนสิน. EIA กับแหล่งศิลปกรรม (ออนไลน์). สืบค้นข้อมูลเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2565, จาก
http://www.onep.go.th/eia/wp-content/uploads/2022/02/วารสาร-สผ-ปีที่-23-ฉบับที่-3-กย-ธ.ค-64.pdf
อ้างอิงรูปภาพ
สำนักศิลปวัฒนธรรมและพัฒนาชุมชน มหาวิทยาลัยราชภัฏรำไพพรรณี. แหล่งศิลปกรรมอันควรอนุรักษ์ไว้
(ออนไลน์). สืบค้นข้อมูลเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2565, จาก https://images.app.goo.gl/UJtfvX5rRuFinega7
